Mook is alom bekend vanwege de Mookerheide. Vanwege de Slag op de Mookerheide, of als uitdrukking: loop naar de Mookerheide. Minder bekend is het door het Kamp Mookerheide, een kamp van de N.A.D. Ik hoor u al zeggen: ‘wat is dat nu weer’? We hebben het over de Nederlandsche Arbeidsdienst.
Het was op 24 april 1942 dat in het Dagblad voor Noord-Holland waarin opgenomen De Zaanlander en de Beverwijksche courant Kennemerland werd gemeld dat het verkoopsverbod serviezen werd verlengd, hetgeen betekende ‘koopen, verkoopen en afleveren van thee-, tafel en ontbijtserviezen en serviesgoed van aardewerk of porselein, tot en met 30 April 1942.
Onder serviesgoed moet worden verstaan: platte borden, diepe borden, dessertborden, ontbijt, borden, koppen met bijbehoorende schotels (oorgoed), losse koppen en kommetjes, gedekte schotels (dekschalen), vieeschschotels (rond en ovaal), vischschotels (rond en ovaal), soepterrines, sauskommen, saladebakken, zuurschalen, theepotten, koffiekannen, melk- en roomkannetjes, suikerpotten, botervloten, broodschalen, melkkannen, melkbekers, nestenschalen.
Het was de tijd dat brood, vleesch, aardappelen, suiker, bloem, rijst, peulvruchten, gort, vermicelli, maizena, melk, kaas, koffiesurrogaat, boter, zeep, toiletzeep, textiel, scheerzeep, op de bon waren. En dat van 8.52 tot 6.25 uur verduisterd moest worden.
Op die dag werd het volgende bekend gemaakt:
De Arbeidsdienst breidt uit
Dezen zomer zullen tienduizend jongelieden de kampen van den Nederlandschen Arbeidsdienst bevolken. Ruim zestig kampen zullen binnenkort ter beschikking staan voor dit doel, een aantal, dat aanmerkelijk grooter is dan dat van het vorige jaar.
Op een verzoek om inlichtingen omtrent de nieuwe indeeling bij den N.A.D. vernamen wij o.a. het volgende: dertig kampen zijn thans bij de winterploegen in gebruik, twintig nieuwe kampen worden in de komende weken ingericht, zoodat zij voor den eersten Juni, wanneer de zomerploegen hun intrede doen, geheel gereed zijn, en elf andere kampen zullen daarna, in den loop van dit jaar, nog volgen. De genoemde twintig zijn evenals een groot deel van de bestaande kampen nagenoeg alle samengesteld uit de bekende uitneembare houten barakken van den Duitschen Arbeidsdienst, compleet van die zijde ontvangen, terwijl de elf nieuwe complexen hier te lande volgens Duitsch model worden gebouwd.
De bestaande kampen en die, welke op 1 Juni in gebruik zullen worden genomen, vindt men te ……… Mook ….(de namen van de andere plaatsen laten we weg). Alle kampen zijn voorzien van electriciteit, waterleiding en telefoon. De werkobjecten zijn in hoofdzaak ontginningen, boschwerk, ruilverkaveling en kampverfraaiing, en voor wat Workum betreft landwinning aan het Waddengebied. Voor ontspanning en geestelijke ontwikkeling blijft voldoende tijd gereserveerd.
Zooals men weet, zullen de zomerkampen ook voor aanstaande studenten bestemd zijn. Van dezen worden er ten hoogste 2000 verwacht, die gelijkelijk over de verschillende kampen zullen worden verdeeld, zoodat niet meer dan 20% van de bezetting van elk kamp uit studenten zal bestaan.
Tot nu toe draagt de dienstneming bij den N.A.D. een vrijwillig karakter, ook al is zij nu een voorwaarde geworden voor toelating van mannelijke personen, geboren op of na 1 Januari 1920, tot een universiteit of hoogeschool, dan wel voor aanstaand personeel in openbaren dienst of bij het bijzonder onderwijs, tot genoemde leeftijdsgrens. De vervulling van die voorwaarde mag als een heilzaam tijdperk in het leven van iederen jongeman worden beschouwd. Voor de aanstaande studenten eindigt dit tijdperk op 24 October, voor de overige dienstnemers half November.
In den N.A.D. voor meisjes is nog geenerlei voorwaardelijke plicht tot dienstneming ingesteld. De belangstelling voor dezen dienst, die grootendeels in ruime landgoederen en kasteelen is gehuisvest, is zoo ruim, dat tot het eind van 1943 de bestaande kampen bezet zijn. Uitbreiding van het aantal meisjeskampen is evenwel in uitzicht gesteld.
Wat was de N.A.D.? Het was een eerst vrijwillige en later verplichte werkinzetdienst (Arbeitseinsatz) voor mannen en vrouwen in Nederland tijdens de Duitse bezetting van Nederland in de Tweede Wereldoorlog. N.A.D. kwam voort uit de Nederlandsche Opbouwdienst, in 1940 opgericht door Seyss-Inquart, een overgangsorganisatie ter ontmanteling van het Nederlandse leger. Zij moest verdere stijging van het werkloosheidspercentage ten gevolge van ontslagen binnen defensie voorkomen. Dit beleid was een voortzetting van het eerdere arbeidsverschaffingsbeleid. Toetreden tot de Nederlandse Arbeidsdienst was in aanvang op vrijwillige basis. Een toegetredene werd arbeidsman genoemd. Het was een aantrekkelijke regeling ter voorkoming van werkloosheid voor de 55.000 Nederlandse militairen. Deze werden opgeleid tot kader. Verder stonden de vrijwilligers niet in de rij. Per circulaire waren de Nederlanders in december 1940 opgeroepen om zich bij een van de 1024 aanmeldbureaus van de NAD als vrijwilliger aan te melden. Weinigen maakten van deze oproep gebruik. Er reageerden meer vrouwen dan mannen. Op 1 januari 1942 werd voor iedere Nederlander die in dat jaar 18 jaren werd en op het einde van dat jaar nog geen 23 was, de ongewapende dienstplicht ingevoerd, zowel voor mannen als voor vrouwen. In 1943 werd wat de mannen betreft ook daadwerkelijk de hele lichting van dat jaar opgeroepen. Vrouwen werden in de buurt van hun woonplaats aan het werk gezet en gingen bijvoorbeeld aardappels schillen voor de kazerne. Voor mannen werden ver van hun woonplaats kampen gebouwd. Zij werkten bij het aanleggen van wegen en kanalen en in de landbouw. De dienstplicht duurde een half jaar. Ook leerden de mannen exerceren met een schop aan de schouder. De training in de Nederlandse Arbeidsdienst was uiteindelijk erop gericht om de mannen op te leiden voor het graven van tankvallen en loopgraven aan het oostfront. Aan het einde van de dienstplicht werd de mannen een contract voorgehouden voor deze werkzaamheden. Bijna iedereen weigerde om te tekenen. Na enige rake klappen te hebben geïncasseerd kon de weigeraar huiswaarts gaan. De kampen werden aangestuurd vanuit Amersfoort.
En een van die kampen was dus vanaf 1942 in Mook. Het kamp en zijn bewoners kregen ruime aandacht in de dagbladen. Deels vanwege een groot feest dat in 1942 in Mook werd gehouden, maar ook door vondsten in de grond, een uitgebreide rapportage in de Haarlemsche Courant, en nog meer.
Om het verhaal nu niet te lang te maken stoppen we hier en vertellen we de volgende keer meer over dit kamp en zijn bewoners.
Bron: Delpher.nl