Het Kamp Mookerheide was een van de vele kampen die de Nederlandsche Arbeitsdienst had. Verspreid over het land waren er meer dan honderd. Om de een of andere reden kreeg het Kamp Mookerheide veel aandacht in de kranten van die tijd. In januari 1944 reisde een journalist mee met een nieuwe lichting arbeidsmannen in de trein naar Mook om daar met eigen ogen te zien hoe de opvang van nieuwelingen plaats vond. Het werd een uitvoerig verslag dat verscheen in de Haarlemsche courant: nieuwsblad voor Noord-Holland van 10, 11 en 12 januari 1944. Het biedt ons, die niet in zo’n kamp hebben gezeten, de kans om een aardig beeld te krijgen van hoe het eraan toe ging. Het is een lang verhaal, maar de moeite waard om er kennis van te nemen. Even doorzetten dus om het tot een goed einde te brengen. Het alternatief was het verhaal in stukken opknippen, maar dat houdt de lezer te lang in spanning.
Op 10-01-1944 verscheen deel 1.
Nieuwe lichting NAD. “onder de schop”
Indrukken uit het kamp van Mook
In de afgeloopen week hebben tienduizend jongemannen uit ons land hun huis- en haard tijdelijk verlaten, om deel te nemen aan de kampen van den Nederlandschen Arbeidsdienst. Drie dagen werden gebruikt, om de vrijwilligers en dienstplichtigen naar de plaats van bestemming te vervoeren, zoodat de Nederlandsche - Spoorwegen het druk heeft gehad, speciaal in kleine plaatsen in het Oosten, Zuiden en in Drente, waar de kampen gevestigd zijn. Wij hebben de reis per trein meegemaakt met de opkomenden en ons tenslotte gevoegd bij hen, die bestemd waren vijf en halve maand in het kamp Mook door te brengen. In den trein zagen we benauwde gezichten, welke nog somberder werden, als medereizigers “interessante" mededeelingen deden over het leven in de kampen. “Je wordt er geslagen", merkte iemand op en een juffrouw vertelde: “Je mag wel oppassen, dat ze je niet in een brandvijver verdrinken, zooals gebeurd is." We kunnen niet nagaan, wat er van deze en vele verhalen' welke over het kampleven bekend zijn, waar is, een feit is echter, dat er nog nooit iemand verdronken is. Wel hebben een aantal arbeidsmannen van de gelegenheid gebruik gemaakt, om een kameraad, die een tabakskaart gestolen had, te bestraffen door den dief in een ondiepe brandvijver te stoppen. Daardoor hoopte men te bereiken/dat stelen achterwege bleef. Maar niet iedere jongeman keek angstig. Uit een andere coupe hoorden we vroolijke klanken van een gitaar en de bekende liederen werden meegezongen. Opbeurende woorden werden nog gesproken totdat de trein voor de speciale gelegenheid in Mook stopte, om een groote groep jongemannen te laten uitstappen, die arbeidsman zou worden. Er zaten nog eenige honderden jongelui in den trein, doch die waren bestemd voor andere kampen, welke in Limburg gelegen waren.
Enkele uren later.
In het kamp Mook heerschte in den namiddag een zenuwachtige stemming. De jongens wisten niet wat er gebeuren ging, doch de organisatie, onder leiding van hopman Magielsen was echter voortreffelijk, zoodat de formaliteiten spoedig vervuld waren. Een gemeenschappelijke maaltijd werd aangericht, gevolgd door een samenzijn, hetwelk er toe leidde, dat er terstond een prettige sfeer hing. “Kunnen jullie zingen?" was de vraag van den hoofdopzichter, die belast is met de leiding van den zang en na een geestdriftig jageroep was het zangkoor al gevormd. “Waar de blanke top der duinen" klonk spoedig uit 150 keelen en de zangleider slaagde er in vijf minuten in de jongens een liedje van den N. A. D. te leeren, dat binnenkort bij de marschen gezongen zal worden. De sombere gezichten, waarmee een deel der jeugd in het kamp was gekomen, waren verdwenen. Allen waren opgefrischt en dat kwam daarna nog meer tot uiting, toen een jongeman zich achter de piano zette, om op vlotte wijze een aantal nummers te spelen. Drie jongens haalden vlug hun gitaar uit hun kamer en een muziek-ensemble was gevormd. “Zijn er nog meer jongens, die een muziekinstrument kunnen bespelen?" werd er gevraagd en na de vele aanmeldingen, stelde de hopman vast, dat er een huisorkest gevormd kon worden, om bij bijzondere gelegenheden te spelen.'
Op de kamers.
Tevreden over het goede verloop van den eersten avond keerden de nieuwe arbeidsmannen naar hun slaapzalen. Velen, die moeder beloofd hadden, direct te zullen schrijven, waren in de weer. Anderen maakten zich wat meer zorg over de bedden. De met stroo gevulde zakken, leken wel worsten. De raad werd gegeven er wat op te stampen, dan zou het bed wel zachter worden. Een paar dagen wachten is ook niet kwaad, dan blijkt wel, dat het heerlijk slapen is op stroo. Raadgevingen werden gegeven en maatregelen werden besproken, om het verblijf te veraangenamen. “Valt het nogal mee?" was de vraag aan een jongeman, die vroolijk lachte. “Mij wel, was het antwoord, ik had gedacht in een soort gevangenis te komen." Ook anderen waren tevreden over hun verblijf, waarover zulke vreemde verhalen de ronde doen. Kort daarop werd het appèl gehouden, waar mee de dag besloten wordt. Rust heerschte er in de kamers, waar velen na een vermoeienden en met spanning tegemoet gezienen dag spoedig een verdiende rust genoten. Dat was de eerste dag van den arbeidsman.
Een dag later, op 11-01-1944, nadat een nieuwe dag in het kamp was aangebroken verscheen deel 2.
Een ochtend in het kamp van Mook. Arbeidsmannen krijgen uniformen
Het is tegen zevenen in het kamp Mook van den Nederlandschen Arbeidsdienst. De vele jongemannen, die den vorigen dag uit alle windstreken zijn aangekomen, om daar vijf en halve maand te vertoeven, slapen nog rustig op hun slaapzalen. Precies zeven uur trekt de hoornblazer langs de barakken voor de reveille en de vredige rust is verdwenen. Overal is bedrijvigheid en voorbereidingen worden getroffen voor het eerste punt van het programma van den dag, n.l. ochtendgymnastiek. Vijf minuten later staan de tallooze jongemannen in hun trainingspakken gereed. Veel is er eigenlijk niet te zien op dezen donkeren morgen, maar hier en daar worden zaklantaarns aangestoken, om waar te nemen, of allen de orders over de rompbuigingen e.d. opvolgen. Eigenlijk is deze controle niet noodig, want voor zoover we kunnen nagaan, wordt er met ambitie gewerkt aan de oefeningen, welke den eersten ochtend slechts enkele minuten in beslag nemen. De spieren moeten wat losgemaakt worden. De volgende dagen zal er meer tijd besteed worden aan dit belangrijke onderdeel van de lichamelijke vorming van de opkomenden, maar voor dezen dag is net genoeg. Dan naar het waschlokaal. Het ziet er keurig uit en veel ruimte is er ingericht, om het lichaam goed te verzorgen. Enkelen voelen zich in den N.A.D. al thuis en komen met ontbloot bovenlijf over het terrein, anderen zijn schuchter, doch daarin zal wel spoedig verandering komen. Alles is immers nog zoo vreemd. Zoo begon de tweede dag van den arbeidsman en in de toekomst zal iedere morgen op deze wijze ingezet worden, met dit verschil, dat na 1 April de hoornblazer om zes uur in het kamp komt en het leven een uur vroeger begint. Dienst kon er dezen dag niet worden gedaan, omdat er nog veel voorbereidende maatregelen getroffen moesten worden. Na aankomst waren allen voorzien van werkgoed, dekens, ondergoed en benoodigdheden voor de lichamelijke ontwikkeling. Aan het uiterlijke van den arbeidsman moest nog aandacht worden besteed en een bezoek aan den fourier was daarvoor noodig. Uniformen voor kleine en groote mannen, dikke en dunne waren aanwezig. Een kleermaker kwam er ook aan te pas, om na te gaan of hier en daar wat hersteld moest worden en dan gaf hij aanwijzingen hoe de knoopen vastgemaakt moesten worden, enz. De jongens verleenden vlot hun medewerking en iemand, die een te nauwe broek had ontvangen, verklaarde later, dat hij het kleedingstuk met een kameraad “verrolen" had, waardoor beiden er keurig uitzagen. Zoo gingen de jongens al met elkaar om. Dezen morgen moesten de jongens ook naar de badcellen voor een heerlijk verfrisschend douchebad Op netheid van het lichaam wordt bijzondere aandacht besteed en dat ondervonden de mannen wel. Bijna een etmaal waren we in het kamp en veel te doen was er nog niet. De jongens hadden het kalm en wisten nog niet, wat vlaggenparade is, hoe er met de schoppen geëxerceerd wordt, naar welk werkobject zij iederen morgen zullen trekken, welke werkzaamheden zij moeten verrichten om het kamp schoon te houden en welke diensten zij moeten verrichten bij de maaltijden. We waren nog tegenwoordig bij het eten. Den eersten keer werd aangeraden flink te eten onder het motto: “Nu je zes maanden groen gaat dragen, zorg dan voor goedgevulde magen". Dat de mannen zich het eten best lieten smaken, is te begrijpen. Daarvoor zijn ze nu eenmaal jong. Het zal nog wel twee dagen geduurd hebben eer het kampleven op volle toeren draaide. Dan heerscht er meer orde en regelmaat en zal de arbeidsman van het platteland den hopman niet gemoedelijk begroeten met “goejen morgen". Te verwachten is het echter, dat de hopman en zijn trouwe kaderleden zullen meewerken, dat de jeugd van Nederland een prettigen tijd in het kamp van Mook zal beleven en veel aandacht zullen besteden aan hun opvoeding.
De journalist is nog niet klaar met zijn verhaal. Hij krijgt de kans een vervolg te maken voor de krant van 13-01-1944, waarmee we een indruk krijgen van de werkzaamheden die verricht werden.
Werkobject voor arbeidsmannen. Verbetering van het bosch bij Mook vraagt de aandacht.
Als men het woord Mookerheide hoort, denkt men aan het jaar 1574. De slag ter plaatse maakte een einde aan den veldtocht door Lodewijk van Nassau ondernomen, om de Hollanders te helpen en Leiden te doen ontzetten. Op het oogenblik is er van een heide niets meer te zien en de wandelaars vertoeven daar in een heerlijke omgeving. Enkele gebieden zijn nog ontoegankelijk en hier en daar kan men spreken van woeste gronden. De bewoners van het kamp Mook van den Nederlandschen Arbeidsdienst zorgen er voor, dat daarin verbetering wordt aangebracht. Vorige lichtingen hebben reeds een weg aangelegd van zestienhonderd meter, waardoor het mogelijk is de natuur meer te benaderen en de weg kan in de toekomst ook gebruikt worden, om gekapt hout te vervoeren. Dan is een terrein bewerkt, waar Staatsboschbeheer verder voor jonge aanplant zal zorgen. Er is in de toekomst nog meer te doen. Is dat wel nuttig, zal men zich afvragen en het antwoord moet zijn ja, omdat de arbeid er toe bijdraagt, dat afgesloten terreinen voor het publiek opengesteld worden en tallooze Nederlanders van de natuur kunnen genieten. De nieuwe lichting is opgekomen en een terrein is aangewezen, dat ontgonnen moet worden. Gemakkelijk zullen de mannen het niet hebben, doch dat is niet erg. Het is immers niet de bedoeling, om een taak in korten tijd af te maken, maar om eenvoudige handenarbeid te verrichten. Het hanteeren van een schop, een bijl of een houweel wordt aangeleerd, hetgeen een gezonde inspanning vereischt, doch iedereen kan het gemakkelijk leeren. In de omgeving van Mook vraagt verbetering van het bosch de meeste aandacht en met vertrouwen kan het resultaat tegemoet worden gezien. In het begin duurt de arbeid een uur en langzamerhand wordt het tempo opgevoerd. Na elk uur is een korte pauze en in den loop van den morgen worden de werkzaamheden onderbroken voor het “tweede ontbijt", dat over het algemeen uit soep bestaat. De kaderleden letten in het bijzonder op de houding van de mannen. Indien zoodanig gespit wordt, dat men spoedig moe is, dan worden aanwijzingen gegeven. Het is dan reeds vele malen voorgekomen, dat jongemannen, die gewend waren op het land te werken, moesten ervaren, dat zij hun schop verkeerd: vasthielden. Onder de jongemannen zijn er ook, die willen meewerken aan het verfraaien van het kamp. Zij krijgen daartoe de gelegenheid in hun vrije uur. In Mook b.v. waren de laatste maanden enkele liefhebbers, die een rotstuin hebben aangelegd en het park eenigszins verfraaid hebben. Een liefhebberij, welke zeer toegejuicht wordt.
Vlaggenparade.
Tenslotte willen we nog wat vertellen over een plechtigheid, welke iederen dag terugkeert, n.l. de vlaggenparade. De bedoeling is den arbeidsman een hart onder den riem te steken ter volvoering van zijn taak als Nederlander. Alle bewoners van het kamp nemen daaraan deel. De hopman neemt op de verhooging plaats en in carré stellen de kaderleden, het vaste personeel en de arbeidsmannen zich op. De exercitieschop wordt gebruikt en opgeheven, als de vlag in top gaat. Een kaderlid spreekt een leuze uit, waarna hij een toelichting geeft. Hiermee wordt den arbeidsman te kennen gegeven in welk teeken de dag beschouwd moet worden en wat speciaal ter harte genomen moet worden. Op elk uur van den dag moet men aan de leus denken.
Bron: Delpher.nl
