Buchenwald
Afgelopen oktober was ik in Concentratiekamp Buchenwald, gelegen op de Ettersberg bij Weimar. Daar rondlopend op de expositie in het Depotgebouw, zag ik een paneel met de persoonlijke ervaringen van Cornelius Antonides, een van de Meppelaars. De Meppelaars was een groep verzetsmensen die in mei 1944 in Meppel werden opgepakt door de Duitsers en afgevoerd naar Kamp Amersfoort. Aansluitend, in juli, werd het grootste deel van hen gedeporteerd naar Concentratiekamp Buchenwald. Toen ik dat las herinnerde ik me dat een oom in Buchenwald had gezeten en ook uit Meppel kwam. Dat ik die oom nog gekend heb geeft aan dat hij het kamp overleefd heeft. Hij blijkt een van de vijf te zijn die in leven zijn gebleven van een groep van 32 uit Meppel die gearresteerd waren. Bij navraag in het kamp bleek het mogelijk over hem in een omvangrijk Duits digitaal bestand meer informatie te vinden, waaronder de kampkaart met daarop informatie o.a. over de lengte, gestalte, gezicht, ogen, neus, mond, oren, gebit, haren, zijn beroep, zijn ouders, zijn echtgenote, zijn kind, zijn geloof, en de vermelding dat hij een politieke gevangene was met de daarbij behorende driehoek met een H voor op de kampkleding. Ook is er een lijst met bezittingen die hij bij aankomst in het kamp moest inleveren en werden opgeslagen in het Depotgebouw. Toen hij het kamp mocht verlaten in mei 1945, mocht hij voor ontvangst van die spullen tekenen.
Mookenaren in het bestand
Nu wil ik het hier verder niet hebben over Buchenwald maar over de mensen met als geboortegemeente Mook en Middelaar in dat Duitse bestand met informatie over de Tweede Wereldoorlog. Het uitvoerige Duitse archief is te vinden met https://collections.arolsen-archives.org/search/. Daarin zijn 17 mensen te vinden die in Mook zijn geboren, met namen die wellicht herkend worden door de huidige inwoners van Mook. De beschikbare informatie is uiteenlopend. De lijst is vast niet volledig. Sommige mensen komen onder iets afwijkende namen vaker voor.
Woonachtig in Duitsland
Een paar van de mensen, geboren voor 1900, komen voor in lijsten met Nederlanders die in Duitsland woonden. In Kleef woonden Hendrika Jansen (08/02/1879), Theodor Willems (31/03/1875) en Reinhard Keysers (19/06/1884). Van Lev. Niehorster (29/03/1923) staat Kurfürstenstr 27 als laatst bekende verblijfsplaats vermeld. Van Arnoldus van de Winkel (26/09/1917) is bekend dat hij getrouwd was, van beroep 'Bergmann', dat hij op 13-04-39 van Echt naar Hückelhoven, Schaufenberg, Jägerstr. 2 is verhuisd, en drie maanden (10-07-1939) later weer terugkwam naar Echt, Gasthausstr. 20. Van Johannes van Kestern (21/07/1876) is alleen te vinden dat hij op een abdijbegraafplaats ligt. Van Johann Schuurs (29/08/1877) is bekend dat hij tussen 9.9.39 en 5.3.43 gewerkt heeft bij Mannesmannröhren-Werke Königin Elisabeth in Essen-Frillendort.
In het ziekenfonds
Bij een aantal is alleen de vermelding te vinden dat ze geregistreerd staan bij een ziekenfonds, hetgeen er vermoedelijk op wijst dat ze als normale werknemer in Duitsland werkzaam waren. Dat geldt voor Josephina Artz Jannsen (21/06/1913) die vermeld wordt op ‘Mitglieder- und Leistungskarten der Allgemeinen Ortskrankenkasse Salzgitter’.
Dat is ook het geval voor Lambertus Pienpenbrock of Pienpenbroek of Piegenbrok (25/07/1918) en Antonius Pienpenbroek of Pieupenbroek (23/08/1922) die voorkomen op ‘Mitglieder- und Leistungskarten der Allgemeinen Ortskrankenkasse Peine’. Albertus Wilhelmus Tünessen of Tönnessen (12/01/1919) staat op Mitglieder- und Leistungskarten der Betriebskrankenkasse der AG Weser, Bremen.
Arbeitseinsatz
Anders is het gesteld met de mensen die in het kader van de Arbeitseinsatz te werk zijn gesteld in Duitsland. In dat verband vinden we Anton van Beuningen (21/12/1919), werkzaam bij Brandt GMBH Keks, Waffel- u. Zwiebackwerk in Hagen. Hij heeft daar gewerkt van 26-10-1940 tot 5-4-1945. Deze fabriek bestaat nog steeds. Jacobus Derks (11/01/1924) heeft van 23-6-1943 tot 19-9-1943 bij Frans H. Stromberg, Altena (Westf.) Draht- und Stabzieherei de handen uit de mouwen moeten steken. Bij opmerkingen staat bij hem: 'flüchtig'.
Marinus Heiastra of Heisstra (25/04/1924) was van 5-7-1943 tot januari 1945 aan het werk bij de Firma Rud. Schleskebier & Co. Hagen Haspe, Is Mühleswerk 20. Bij opmerkingen treffen we aan: Van Urlaub nicht zurück. Hendrikus Lemmens (03/08/1920) was van 9-11-1942 tot 15-3-1944 ‘beschäftigt’ bij Johannes Bunnester & Co. Maschinen-, Eisen- und Apparatebau Geesthacht (Elbe), en is teruggekeerd naar Nederland. Gerard Schoenheyt (03/12/1919) was tussen 5-11-1942 en 12-12-1942 een collega van Lemmens.
Henricus Nabben (08/11/1924) werkte bij Westfälische Leichtmetallwerke GMBH, Nachrodt Kreis Altena (Westf.) van 23-6-43 tot 15-4-1945. Bij opmerkingen staat: ‘Suchaktion nach vermissten Angehörigen’.
Petrus Tunnessen (28/03/1924) was werkzaam bij SKV Gelsenkirche van 25-6-1943 tot april 1945.
Elizabeth van Es (27/10/1920), afkomstig van de Morthel 156 in Mook, treffen we aan als werkzaam bij Provinzial-Heilanstalt Güterloh.
Im Krankenhaus
In aparte plaats in het geheel wordt ingenomen door Alfons Verauden (08/06/1882), afkomstig uit Plasmolen b 206. Hij is opgenomen geweest in het Wilhelm-Anton-Hospital te Gogh van 12-10 tot 15-10-1944 vanwege een ‘Schussverletzung, waar hij behandeld werd door Dr Kersting.
Zelf aan de slag
Tot zover namen die in het bestand voorkomen met als geboorteplaats Mook. Het boeiende van het bestand is dat het mogelijk is breed te zoeken naar bekenden, familieleden, gemeentegenoten. Probeer het maar eens uit. Een aanrader.
Naschrift
Hoe was het toen, huizen en hun bewoners september 1944 in de gemeente Mook en Middelaar, biedt de mogelijkheid meer over bovenvermelde inwoners te weet te komen. De boven gebruikte spelling van namen is die die in het bestand gebruikt worden. Vaak overgetypt van handgeschreven notaties. In de praktijk kunnen de namen anders zijn.
De gebroeders Piepenbrock waren twee van de 18 kinderen van Dos Piepenbrock en Nelleke Janssen en woonden op de Bisselt A230 (pag 500).
Albert Tunnesen was een van de 7 kinderen van Gerrit Tunnesen en Anna Arts, en woonden op A23 (pag 48).
Antoon van Beuningen was de oudste zoon van Piet van Beuningen en Drika Wintjes. Hij nog een broer en een zus. Hij woonde aan de Rijksweg A136 (pag. 248).
Jacobus (Joep) Derks was de zoon van Frans Derks en Grietje Meussen. Hij was de derde van 6 kinderen. Hij woonde op de Bisselt A244 (pag 522).
Marinus (Rinus) Heinstra is nummer 4 van 6 kinderen van Piet Heinstra en Wilhelmina Tebbens. Hij woonde op A158d (pag 304).
Henricus (Harrie) Lemmens was de 5e van 7 kinderen van Toon Lemmens en Maria Bouhuis. Hij woonde op B74 in de buurt van de Heikant in Middelaar (pag. 662).
Gerard Schoonheyt was de zoon van Eduard Schoonheyt en Riek Cox. Was nummer 4 van 5. Hij woonde op A98 (pag. 162).
Henricus (Hat) Nabben was de jongste van 6 kinderen van Jan Nabben en Cato Thissen. Hij woonde op A99d (pag 176).
Petrus (Piet) Tunnessen was de jongste zoon van Gerrit Tunnessen en Anna Arts. Hij had drie broers, waaronder Albert (zie boven) en drie zussen. Hij woonde op A23 (pag. 48).
Elizabeth (Lies) van Es was een van de 16 kinderen van Toon van Es en Lies Kracht. Ze woonde op A156 (pag. 294).
Alfons (Fons) Verouden is in eerste instantie getrouwd geweest met Allegonda Siebers, en daarna met Jacoba Marcus. Hij was molenaar in Plasmolen en woorde op B102 (pag. 704).