Zand en grind zijn grondstoffen waar Mook en omgeving rijk aan is. In een eerdere bijdrage hebben we bericht over de exploitatie van de Mookerheide, met name door de Staatsspoorwegen. De afgravingen werden voornamelijk gebruikt voor aanleg van het spoorwegennet in Nederland in de negentiende eeuw. Het Mookse zand is sindsdien lange tijd geen nieuws voor de kranten. Daar komt verandering in door dijkdoorbraken rond Cuijk in 1920. De Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant van 31-01-1920 bericht hierover:
Doorbraak te Cuyk.
De dichting van den Valuwschen dijk bij Cuyk is in vollen gang meldt de Maasb. Van uit Mook wort per trein geregeld zand aangevoerd. Van den spoordijk wordt dit zand over den Valuwschen dijk getransporteerd in wagentjes op smal spoor.
In 1926, wederom in januari, breek er weer een dijk door bij Cuijk en biedt het Mookse zand een oplossing. Algemeen Handelsblad, 15-01-1926:
Gelukkiger zijn de spoorwegen. Nacht en dag brengen lange treinen zand van de Mookerhei aan. De dijk ten zuiden van Cuyck is nagenoeg hersteld, al werkt ook hier de vorst tegen.
In de jaren dertig wordt het plan opgevat om de Maas verder uit te diepen en te kanaliseren. Het baggerwerk kan worden gecombineerd met de aanleg van de snelweg Arnhem-Nijmegen, waarvoor een grote hoeveelheid zand en grind nodig is. In september 1940 vindt de aanbesteding hiervoor plaats. De Provinciale Geldersche en Nijmeegsche courant, 11-09-1940, bericht hierover.
DE AUTO-SNELWEG ARNHEM-NIJMEGEN Gebruikmaking van Maas-zand. Het ligt in de bedoeling van den Rijkswaterstaat om tusschen den aanleg van den snelweg Arnhem-Nijmegen en de werken aan de Maas coördinatie tot stand te brengen, door het benoodigde zand voor het maken van den weg in aarden baan aan de Maas te ontleenen en zoo te vermijden,dat door zandafgraving cultuurgrond zou verloren gaan. Voor dit werk moet 225.000 kub. meter zand worden gebaggerd uit de Maas bij Mook of Heumen. Het te maken weggedeelte sluit aan bij het reeds lang voltooide stuk tusschen de Rijnbrug en Elden.
Het is niet helemaal duidelijk wie de aanbesteding wint, maar niet lang daarna verschijnt de eerste advertentie in Het nationale dagblad: voor het Nederlandsche volk d.d. 03-12-1940 van grind- en zandhandelaar H.W. Paes (geboren 1893) uit Nijmegen, gevestigd aan de Berg- en Dalscheweg 91. Paes was geen onbekende in de kringen van de NSB. In Volk en vaderland: weekblad der Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland van 12-04-1937, wordt hij vermeld als leider van de kring Nijmegen. Hij was door eigen ervaring tot het inzicht gekomen, “dat ons maatschappelijk leven alleen voor den chaos bewaard kan worden door een gezonden, uit het bedrijfsleven gegroeiden organischen opbouw en dat de klassenstrijd alleen te overbruggen is, indien de geest van saamhorigheid werkgever en werknemer samenbindt en samenhoudt en dat de z.g. ordening der Staatsgreeppartij (nvk: Mussert noemt de R.K. Staatspartij zo) slechts een caricatuur is van een gezond arbeidsleven.”
Paes heeft samen met Dekker en Hollander door financiële ondersteuning de uitgave van de Nederlandse vertaling en uitgave van Mein Kampf mogelijk gemaakt. Zie hier.
In de advertentie biedt hij zand, grind etc aan aan de baggermolens “tusschen Heumen en Mook”. Deze advertenties verschijnen ook in Volk en Vaderland. In beide bladen met een hoge frequentie. In februari 1941 wordt aan de tekst toegevoegd dat het zand en grind komt van de baggermolens “Mary” en “Beatrix” nabij Mook. In augustus van dat jaar is die toevoeging weer verdwenen. De advertenties met als locatie nabij Mook gaan door tot november 1942. De reden daarvoor is dat de baggermachine verplaatst is naar de Maas bij Overasselt. Tot juni 1943 wordt voor zand etc van daar geadverteerd.
Na de bevrijding schijnt er een ander licht op de werkzaamheden van de firma H.W. Paes. Als er al zand is geleverd aan de snelweg Arnhem-Nijmegen, blijken er betere, andere zaken gedaan te zijn met de Duitse bezetter. De Uitkijk van 11-08-1945 daarover:
In “De Vrije Stem" (Breda) lazen wij enkele interessante bijzonderheden over deze collaborateurs en profiteurs. Wij citeren: “De Nederlandse grind-industrie is in zeer grote mate de wensen der Duitsers tegemoet gekomen. Terwijl de productie van de gezamenlijke grindbaggeraars gedurende de jaren 1938-1939 zich bewoog om ongeveer 2,5 millioen ton, steeg deze gedurende 1941, 1942 en 1943 tot de nimmer bereikte hoogte van 7 millioen ton. Deze gehele productie is gebruikt voor Wehrmachtswerken, voornamelijk echter voor de fortificaties van de Atlantikwall." Deze conclusie ligt voor de hand. Andere werken werden in deze periode niet uitgevoerd. Achtereenvolgens worden de firma's opgenoemd, die hand- en spandiensten voor den bezetter verrichtten. Het zijn de firma's Paes (Nijmegen), J. L. P. van Hasselt (Lent), N.V. Grind Mij. (Arnhem), N.V. van Roosmalen Transport en Handel Mij. (Maastricht), Hovestad en Dekker (Roermond) en de Ballast Mij. “De Merwede" (Rotterdam).
In het Arnhemsch Dagblad van 19 juli 1945 staat een advertentie van "den Militairen Commissaris voor de provincie Gelderland" die beheerders benoemd voor het vermogen van H.W. Paes. Dezen roepen degenen op die iets te vorderen hebben, verschuldigd zijn aan of goederen, gelden, bescheiden onder hun berusting hebben of borgtochten onder zich hebben daarvan opgave te doen. Nalaten is strafbaar.
Het Limburgsch dagblad van 27-06-1950 meldt dat Paes alweer aan de slag is in Heyen.
Met de firma H.W. Paes is het goed afgelopen getuige een bericht in het Algemeen Handelsblad van 05-03-1962. Op de dag dat verslag werd gedaan van het huwelijk van de zoon van Mussolini met een zuster van Sophia Loren verscheen dit bericht:
Ter omzetting van de onderneming in een N.V. is opgericht H. W Paes te Berg en Dal, gemeente Groesbeek. Van het maatschappelijk kapitaal ad f1 min., verdeeld in 1000 van f1000, zijn geplaatst 752 aandelen, welke volgestort zijn door inbreng van het bestaande bedrijf en contanten. De nieuwe vennootschap beoogt o.m. de exploitatie van grind- en zandbaggerijen en steenfabrieken de uitoefening van het aannemersbedrijf op het gebied van grond-, water- en wegenbouw, de groothandel in grind, grindzand, zand, metselbaksteen en straatsteen. Tot directeur is benoemd de heer H. W. Paes.
In latere bron is te vinden dat Henri W. Paes in 1970 is overleden. Zijn zonen Lucien en Jan hebben het bedrijf van hem overgenomen.
Bron: Delpher
Over de zandwinning in Mook en Middelaar is hiermee nog lang niet het laatste woord gezegd. Na de oorlog gaat die grootschalig door. Daarover de volgende keer meer.
Eerder over Mook zand en grind: https://maasburen.nl/berichten/de-mookerhei-geexploiteerd